De tuinkoepels van de Hereweg

Aan de zuidkant van Groningen stonden ooit meerdere tuinkoepels langs de Hereweg: elegante kleine ronde gebouwen van luxe en verfijning. Het waren de pronkstukken van rijke Stadjers die hun vrije tijd graag doorbrachten in het groen. Slechts enkele van deze koepels herinneren ons vandaag de dag nog aan die tijd, maar hun verhalen blijven bijzonder.

De geschiedenis van de Groninger tuinkoepels begint in de 18e eeuw. In 1765 werd het Sterrebos aangelegd, een park met acht lanen die vanuit een centraal punt uitwaaierden als een ster. Het diende oorspronkelijk als jachtterrein, waar jagers vanaf het midden alle kanten op konden kijken om wild te spotten.
 

Hereweg 122

 
Niet ver van dit Sterrebos kocht Sebastiaan Mattheus Sigismund de Ranitz, hoofdontvanger van de indirecte belastingen in Groningen en Drenthe, in 1818 een stuk grond. Samen met zijn vrouw liet hij hier een grote tuin aanleggen, compleet met een tuinkoepel. Deze koepel fungeerde als zomerhuis, een plek om gasten te ontvangen en te genieten van rust en uitzicht. Tuinkoepels uit die tijd hadden geen praktische functie. Ze waren bedoeld om te imponeren, om te laten zien dat men het goed had en om met vrienden een jonge jenever te kunnen drinken. De zuipkeet van die tijd dus. In 1964 werd de koepel zorgvuldig afgebroken om plaats te maken voor de zuidelijke ringweg en steen voor steen weer opgebouwd aan de Hereweg 122.
 

Hereweg 1

 

 
Ook elders aan de Hereweg verrezen koepels. In 1782 liet burgemeester Lucas Trip er een bouwen aan de Hereweg 1. Lang genoot hij er niet van: een jaar later overleed hij. Zijn koepel werd in 1888 vervangen door een nieuw exemplaar, fraai versierd met nissen, standbeelden en ranke schoorstenen. In 1920 kwam de koepel in handen van rijwielhandelaar Weits, die enkele jaren later zijn garage en showroom op het terrein liet bouwen. De komst van de autogarage betekende dat de fraaie koepeltuin voorgoed verdween. In 1933 nam de firma Glaudé het pand over en bleef er tot 1985 gevestigd.
 

Hereweg 1-5 tuinkoepel met rijwielhandel H. Weits 1926-1927 collectie Groninger Archieven

Hereweg 2

 
Raadsheer Johan van Hoorn gaf opdracht tot de bouw van het achtkantige bouwwerk aan de Hereweg 2, dat in 1774 of kort daarna is gebouwd. Van Hoorn had ruimte genoeg rond z’n koepel: zijn tuin bevatte vrijwel het gehele gebied tussen de Hereweg, de huidige Parklaan en de Brandenburgerstraat. De theekoepel werd niet voor niets gebouwd op deze locatie. Het was het ideale uitzichtpunt op de Herepoort, de wandelaars langs het riviertje de Griffe, (waar nu het Cultureel Centrum SPOT staat) en de Hereweg over de volle lengte. Mocht je de Herepoort nog een keer willen zien? Sinds 1885 staat de 17e-eeuwse buitenpoort in de tuin van het Rijksmuseum in Amsterdam.
 

Hereweg 20

De best bewaarde tuinkoepel is de Scholtenskoepel aan de Hereweg 20, pal aan de spoorlijn. In 1864 kocht grootindustrieel Willem Albert Scholten een oude herberg en wat ander onroerend goed als ‘aangenaam buitenverblijf naby den aan te leggen spoorweg‘. Hoe aangenaam de aankoop voor Scholten was, bleek twee jaar later toen hij voor bijna dezelfde prijs een deel van de grond doorverkocht aan de spoorwegen. Op de overgebleven grond liet hij een ‘gebouw met koepel’ ontwerpen door de uit Arnhem afkomstige bouwmeester J. Maris. Scholtens biograaf, de doopsgezinde predikant en encyclopedist Winkler Prins, sprak van een ‘sierlijk tuinhuis, dat op zijne drie verdiepingen alles oplevert, wat gemak, weelde, kunstzin en goede smaak zelfs aan hooggestelde eischen kunnen bezorgen‘. Na Scholtens overlijden in 1892 werd de koepel door de erfgenamen van de hand gedaan, maar zoon Jan Evert kreeg spijt en kocht de koepel in 1917 terug. Ruim een jaar later overleed ook hij en werd het gebouw opnieuw verkocht. De gemeente Groningen verwierf het in 1958 met de bedoeling het te slopen in verband met een verbreding van het viaduct. Dat ging gelukkig niet door.
 

Het verhaal van een veranderende stad

De tuinkoepels van de Hereweg vertellen het verhaal van een veranderende stad, van adellijke landhuizen en sierlijke tuinen tot bedrijvigheid, verkeer en modernisering. De omgeving rondom het begin van de Hereweg verloor een groot deel van haar charme na de aanleg van het viaduct in 1867.
 

Bezoektip

Wandel eens langs de Hereweg richting het Sterrebos en stel je voor hoe de rijke Groningers hier ooit de zomerdagen doorbrachten. Achter het drukke verkeer schuilt nog altijd een glimp van het elegante Groningen van toen. Door het verdiepen van de zuidelijke ringweg is er een groot stuk park bij gekomen, dat samen met het Sterrebos het Zuiderplantsoen vormt.

Het Geheugenbalkon

Aan de rand van het Sterrebos staat het Geheugenbalkon, een rode uitkijktoren ontworpen door Studio L A, met zicht op Zuiderplantsoen en een deel van de verdiepte ringweg. De architecten hebben elementen uit de zuidelijke ringweg hergebruikt en in Geheugenbalkon verwerkt. Wie naar boven klimt, treft een originele vangrail, hergebruikt beton en asfalt aan. Het kunstwerk verbindt zo verleden, heden en toekomst.
 

 

 

 
Wat is jouw favoriete tuinkoepel in Groningen? Laat het me hieronder weten in een opmerking.