12 x markante gebouwen aan de Groningse singels

De Radesingel, Heresingel, Ubbo Emmiussingel en Praediniussingel vormen samen met het Hereplein en Emmaplein een groen lint aan de zuidkant van de Groningse binnenstad. Deze singels en pleinen werden eind 19e eeuw aangelegd bovenop de gedempte grachten en de gesloopte stadswallen, die ooit deel uitmaakten van de verdedigingslinie. Dankzij de brede lanen, groene stroken en statige bomen werd dit gebied al snel een geliefde woonplek voor rijke Groningers. Dit is nog altijd terug te zien in de imposante villa’s die hier vanaf 1881 verrezen. Daarnaast herbergen de singels en pleinen enkele van de meest karakteristieke en historische gebouwen van de stad. In deze blog neem ik je mee langs de twaalf mooiste parels aan de singels.

Veel villa’s worden tegenwoordig gebruikt als kantoor. Wonen in een cultuurhistorisch monument is namelijk erg duur, onder andere door strikte regelgeving, hoge stookkosten en forse WOZ-heffing. In dit relatief kleine gebied staan maar liefst 55 rijksmonumenten en 29 gemeentelijke monumenten.

Je wandelt of fietst van de Winschoterkade naar de Museumbrug, langs het zuidelijke deel van de Groningse diepenring – de grachtengordel rond de binnenstad. Of in omgekeerde richting, afhankelijk van wat het beste uitkomt. De afstand bedraagt nog geen 2 kilometer.
Hier vind je de route in Google Maps.

1. Radesingel 50: Gemeentekantoor

 
In tegenstelling tot de meeste panden in dit gebied is dit een modern gebouw met een publieke functie. Het voormalige gemeentekantoor werd in 1959 ontworpen door architectenbureau Van Linge, bestaande uit vader Evert (1895-1964) en zoon Arent van Linge (1926-2012). Evert was niet alleen de belangrijkste Groningse vertegenwoordiger van de Amsterdamse School, maar ook een getalenteerd voetballer. Hij speelde 13 interlands voor het Nederlands elftal en ontwierp onder andere het sfeervolle stadion Esserberg (1921) in Haren en het gemeentehuis van Warffum (1928). Tegenwoordig is het gebouw in gebruik als hotel.
 

2. Radesingel 6: Van Voorthuijzenschool

Deze voormalige school voor Buitengewoon Laag Onderwijs werd in 1934 geopend bij de splitsing van het onderwijs voor kinderen met een verstandelijke beperking: de ‘debielen‘ gingen naar dit nieuwe gebouw, terwijl de ‘imbecielen‘ les bleven krijgen in het gebouw aan de Butjesstraat. Gelukkig worden deze ongepaste termen voor leerlingen tegenwoordig niet meer gebruikt. Later werd het gebouw de Van Voorthuijsenschool voor zeer moeilijk lerende kinderen en daarna was de afdeling logopedie van de Hanzehogeschool en het conservatorium er gehuisvest. Tijdens de verbouwing van het Stadhuis aan de Grote Markt deed het pand van 2019 tot 2021 dienst als tijdelijk Stadhuis. Momenteel is het in gebruik als gezondheidscentrum.

3. Radesingel 4: Pastorie

 
De pastorie werd, net als de naastgelegen Sint-Jozefkathedraal, in 1886 ontworpen door architect P.J.H. Cuypers. De bouwstijl is eclectisch: een combinatie van verschillende architectonische stijlen die samen een harmonieus geheel vormen. De pastorie is opgetrokken in rood en geel baksteen, met fraaie details. In de erker zijn glas-in-loodramen te zien met Bijbelse voorstellingen. Een overdekte gang verbindt het pand met de kathedraal. Eerder schreef ik op I Go Groningen al over de Sint-Jozefkathedraal en zijn zogenaamde dronkemanstoren.
 

4. Heresingel 15-17: Dubbele villa

 
In 1897 gaven P.H. Dopheide en J.H. Kolk opdracht tot de bouw van een dubbele villa, naar een ontwerp van architect J. Maris. Kort voor het uitbreken van de oorlog werd het rechterdeel van de dubbele villa gesplitst, verbouwd en aangepast tot twee afzonderlijke woningen. Het linkerdeel, nummer 17, is in oorspronkelijke staat behouden gebleven. De villa wordt nog steeds gebruikt als woonhuis. Maris was onder meer bekend van het ontwerp van het woonhuis voor de Groninger industrieel W.A. Scholten aan de Grote Markt, dat in de oorlog door de SS als hoofdkwartier werd gebruikt.
 

5. Heresingel 13: Het Zwitserse huis

Dit imposante pand werd in 1894 gebouwd door de Amsterdamse architect Abraham Salm, in opdracht van freule Mees-Gockinga, de weduwe van professor R.A. Mees. Vlak na de oplevering was het huis het gesprek van de dag onder de Groningse elite, omdat er tussen de slaapkamer van mevrouw Mees en de logeerkamer een deur zat. In 1966 kwam het huis in bezit van de Rijksuniversiteit Groningen en later was het korte tijd in gebruik als notariskantoor. Tegenwoordig doet het weer dienst als woonhuis. Vanwege de opvallende chaletstijl – een bouwstijl die zelden buiten de traditionele wintersportgebieden wordt toegepast – kreeg het de bijnaam ‘Het Zwitserse huis’. Architect Salm ontwierp eerder ook het aquarium van Artis en Tivoli in Rotterdam. Leuk detail is dat het pand over een eigen orgel beschikt, gebouwd door de Zwitser Edskes.
 

6. Hereplein 73: Camera Bioscoop

 
In 2006 valt na 46 jaar definitief het doek voor Camera Bioscoop. Al vanaf de bouw heeft de exploitant te kampen met tegenslagen. Zo stuiten bouwvakkers in 1958 in de bouwput op zes steunpilaren van het kasteel dat de hertog van Alva tijdens de Tachtigjarige Oorlog op deze plek liet bouwen. Daarna werpen zowel de gemeente als het Rijk obstakels op: vanwege de woningnood krijgen woningbouwprojecten voorrang, waardoor de bioscoopbouw vertraging oploopt. Vanaf de jaren zestig loopt het bioscoopbezoek bovendien sterk terug door de opkomst van de televisie. Met verbouwingen en het verkleinen van de zalen probeert de exploitant het tij te keren, maar rendabel wordt de bioscoop niet meer. Een leuk weetje: Operation Petticoat, met Cary Grant en Tony Curtis, was de allereerste film die na de opening in 1960 in Camera werd vertoond.
 

7. Museumeiland 1: Groninger Museum

 
Op het Museumeiland staat sinds 1994 het Groninger Museum, een van de grootste publiekstrekkers van de stad. Met een veelzijdige collectie en prikkelende internationale tentoonstellingen. Het gebouw zelf mag er ook zijn. Onder aanvoering van de Italiaanse architect Allessandro Mendini werkten diverse gastarchitecten en ontwerpers aan dit kleurrijke bouwwerk. De monumentale trap van mozaïeksteentjes in de entreehal is een echte bezienswaardigheid. Met de komst van het museum op deze plek wisten ook (internationale) toeristen de weg naar Groningen te vinden. Het museum opende de deur naar de rest van de wereld. Mocht je zin in een kopje koffie hebben, dan kan dit in het stijlvolle Café Groninger Museum. Naar een ontwerp van topdesigner Maarten Baas.
 

8. Ubbo Emmiussingel 108: Villa Heymans

 
Hoogleraar filosofie en psycholoog Gerardus Heymans gaf in 1894 architect H.P. Berlage de opdracht tot de bouw van een woonhuis inclusief een psychologisch laboratorium. In dit lab deed hij onderzoek naar zintuiglijke waarneming en gezichtsbedrog, met zijn vrouw als proefpersoon. Het gebouw in bruin en rood baksteen is een voorbeeld van de vernieuwingsarchitectuur van rond 1900. In 1958 wilde studentenvereniging Albertus Magnus er hun sociëteit in vestigen. Omwonenden en de eigenaar van de kraamkliniek een deur verderop staken hier via een rechtszaak een stokje voor. Tijdens de bevrijding van de stad Groningen in april 1945 werd er zwaar gevochten om de bezetter te verdrijven. In de muur van villa Heymans zijn de kogelinslagen nog duidelijk zichtbaar.
 

9. Ubbo Emmiussingel 110: Villa Vredenlust en Huize Tavenier

 
Villa Vredenlust werd door architect Van Elmpt in 1905 gebouwd in opdracht van de schatrijke weduwe Jacomijna Hooites Meursing. Haar overleden man had een vermogen verdiend met het oprichten van de eerste strokartonfabriek in Groningen. De villa werd gebouwd in de Jugendstilstijl en versierd met panelen en tegeltableaus met daarop bloemen, planten en dieren en symbolen die verbonden waren met de strokartonindustrie. Op één van de gebrandschilderde glas-in-loodramen sierde een afbeelding van de strokartonfabriek in Hoogezand. In 1948 werd Villa Vredenrust aangekocht door het Diaconessenhuis en verbouwd tot een kraamkliniek. De kliniek werd vernoemd naar zuster Geertruida Tavenier. Tot de verhuizing van de kliniek in 1981 werden in ‘Huize Tavenier’ ongeveer 27.000 Groningers geboren, waaronder vier drielingen. Nu is het een GGZ-instelling.
 

10. Praediniussingel 19: Statig herenhuis

 
Praediniussingel 19, met zijn kenmerkende Friese zadeldak, is een fraai voorbeeld van een statig herenhuis dat de elegantie en sfeer van het negentiende-eeuwse Groningen perfect belichaamt. Het pand werd in 1896 gebouwd in eclectische neorenaissancestijl, naar ontwerp van de gebroeders Hovingh. Het vormt samen met de omliggende panden een harmonieus geheel, gekenmerkt door klassieke symmetrie en rijke ornamentiek. Denk de geparkeerde auto’s even weg en je waant je in het Groningen van meer dan een eeuw geleden.
 

11. Praediniussingel 32: De Hunze

 
Aan de idyllische Zuiderhaven ligt het verenigingsgebouw van roeivereniging De Hunze. Het gebouw is in 1992 gebouwd, naar een ontwerp van architect Gunnar Daan. Het is vooral de ligging van het gebouw dat het zo bijzonder maakt. Het ligt op een kruispunt van waterwegen: de Aa, de Diepenring – de grachtengordel rond de binnenstad van Groningen – en het Noord-Willemskanaal. De ideale uitvalsbasis voor een roeitocht.
 

12. Praediniussingel 59: oude Groninger Museum

 
Dit prachtige monumentale pand, gebouwd in 1894 door architect en rijksbouwmeester C.H. Peeters, kent een lange historie. Tot 1994 huisde hier het Groninger Museum en tot 2007 het Natuurmuseum Groningen. Sinds 2010 is het onderdeel van Academie Minerva, de kunstacademie van Groningen. Vroeger was Praediniussingel 59 dus een plek waar kunst werd vertoond, nu is het een plek waar kunstenaars worden opgeleid om kunst te maken.

Kunstroute
Langs de singels en op de pleinen staan dertien kunstwerken. Kunstpunt Groningen stelde hiervoor een mooie wandelroute samen. Onderweg kom je onder andere de volgende kunstwerken tegen:
 

The Glass Video Gallery/Tschumipaviloen van Bernard Tschumi

Zittende jongeling van Frederik Engel Jeltsema

Videobusstop van Rem Koolhaas